Veel mensen verkiezen de zekerheid van het status-quo boven de onzekerheid van verandering. Dat is overal zo: in de politiek, in het bedrijfsleven, en dus ook in het onderwijs. Maar veranderingen en evolutie zijn nuttig en nodig. Ook het onderwijs moet zich aanpassen aan veranderende tijden.

Internationaal vergelijkend onderzoek leert dat de kwaliteit van ons onderwijs weliswaar nog goed is, maar de laatste jaren de aansluiting verliest met de koplopers. Sterker nog, het Vlaamse onderwijs scoort het best – of het slechtst, zo u wilt – als het gaat om het in stand houden van sociale ongelijkheid. En dat kan onmogelijk de bedoeling zijn. Onderwijs is er immers om ons en onze kinderen meer kansen te geven. Het is dé springplank naar een beter leven.

De Gentse psycholoog Wouter Duyck van de UGent had groot gelijk toen hij in een interview met De Standaard zei dat wij ‘tot elke prijs moeten vermijden dat je sociale afkomst ook je studiekeuze bepaalt’. We moeten vermijden dat kinderen uit sociaal minder sterke milieus door het watervalsysteem in het onderwijs ‘des élèves de merde’ worden. Het is een uitdrukking die Pierre Pirard enkele weken geleden in Knackgebruikte. Pirard is een gewezen topmanager die zijn lucratieve job opgaf om les te gaan geven in een zwarte school in Molenbeek. Zijn engagement verdient navolging. Ons onderwijs zou zich meer moeten bekommeren om kinderen die door sociale of andere omstandigheden ‘in de buitenbaan’ starten, zoals Luc Huyse het al in 1976 beschreef in zijn gelijknamige boek. Kinderen opleiden kost geleid, maar kinderen niet goed opleiden kost een samenleving op termijn nog veel meer.

Daarom is de deze lente goedgekeurde onderwijshervorming op een aantal vlakken een tegenvaller. Om het watervalsysteem, waarbij minder goede leerlingen snel afzakken naar ‘makkelijker’ richtingen, te beperken voorzag de onderwijshervorming in een brede eerste graad waardoor de studiekeuze twee jaar wordt uitgesteld. Maar die brede eerste graad werd nooit echt uitgewerkt. Bovendien hebben de scholen van de politieke overheid de vrijheid gekregen om grotendeels zelf te beslissen in welke mate ze in dat verhaal meestappen.

De onderwijshervorming blijkt ook geen draagvlak te hebben bij het onderwijzend personeel. De enquête die Knack onder meer dan duizend leerkrachten hield, laat aan duidelijkheid niets te wensen over. Niet minder dan 80 procent van de leraars vindt dat er geen nood is aan een grote onderwijshervorming. Over de kwaliteit van het onderwijs maken zij zich nauwelijks zorgen, en het zo verguisde en kostelijke watervalsysteem lijkt geen echte bekommernis te zijn.

Dirk Van Damme, de vroegere kabinetschef van onderwijsminister Frank Vandenbroucke en huidig diensthoofd van het Centre for Educational Research and Innovation van de OESO, zei onlangs dat hij ontgoocheld was over sommige leerkrachten. ‘Ze sluiten zich op in hun klas en negeren de veranderingen rondom hen.’ In Knack van deze week gaat hij nog verder en zegt hij dat ‘inzake professionaliteit het onderwijs trager is geëvolueerd dan andere beroepsgroepen’.

Van Damme kan in onze enquête argumenten sprokkelen voor zijn stelling. Vlaamse leraars hebben inderdaad een vrije grote vrijheid binnen de muren van hun school en hun klas. Zij zijn het nauwelijks gewoon tegengesproken te worden. Dat verklaart wellicht waarom ze niet zo happig zijn op door de politiek opgelegde veranderingen. Misschien moeten deze leraren op schoolreis naar Finland of Canada, waar het systeem van teamteaching school maakt. Daar werken verschillende leraars samen in één team. Ze helpen elkaar, bereiden lessen samen voor, vullen elkaar aan en versterken elkaar. Hier geen gesloten klaslokalen, maar een geest van openheid tussen collega’s, directie, leerlingen én ouders.

Want laten we wel wezen, een beter onderwijs verdient de beste leerkrachten. Daarom moet het beroep van leerkracht dringend opgewaardeerd worden, om de beste mensen aan het onderwijs te binden. En ja, dat mag wat kosten. Maar één ding staat nu al vast: met de onderwijshervorming die nu op tafel ligt zal dat allemaal niet gebeuren. De geschiedenis dreigt zich te herhalen: net zoals vorige hervormingen zal ook de huidige stuklopen op de weerstand vanuit de onderwijswereld. Afgaand op de resultaten van deKnack-enquête zal er van grootse veranderingen voorlopig niet veel in huis komen.

Daarom moet de nieuwe Vlaamse regering na de verkiezingen in 2014 haar huiswerk overdoen. Of zoals Dirk Van Damme het tijdens ons rondetafelgesprek zegt: ‘Politici moeten strategische beslissingen durven nemen, ook al is niet iedereen direct mee.’ Want ons onderwijs is te belangrijk om genoegen te moeten nemen met middelmatige oplossingen.

Michel Vandersmissen 

Artikel in Knack van woensdag 21 augustus 2013